Τουρκικός επεκτατισμός: Συνθήκες διαμαρτυρίας και εκδήλωσης

Οι βλέψεις των γειτόνων

Ενώ όμως το καθεστώς του Ιωαννίδη προπαρασκεύαζε την επίθεσή του κατά της Κύπρου, αναγκάσθηκε να αντιμετωπίσει μια νέα και μεγάλη περιπλοκή. Την 25^η Ιανουαρίου 1974 σχηματιζόταν στη Τουρκία η κυβέρνηση Ετσεβίτ. Υπήρξε καρπός συμμαχίας δύο κομμάτων που κατείχαν τις ακραίες θέσεις στη τουρκική Μεγάλη Εθνοσυνέλευση: του Λαϊκού Κόμματος που είχε αρχές σοσιαλδημοκρατικές και του Εθνικού Κόμματος που ανήκε στην άκρα δεξιά και είχε αρχές θεοκρατικές-υπερσυντηρητικές- φεουδαρχικές. Η παράδοξη εκείνη σύζευξη πέτυχε μια απόλυτη πλειοψηφία ελάχιστων εδρών. Ήταν κυβερνητικό σχήμα τελείως ασταθές.

Κατόπιν τούτου πολιτευόταν με προσοχή, με βραδύτητα, με σύνεση για ν’ αποφύγει τα ολισθήματα;

Εσωτερικά ναι. Απέφευγε τις μεταρρυθμίσεις και βάδιζε αυστηρά τη πεπατημένη.

Ο τυχοδιωκτισμός

Εξωτερικά όμως, ρίχτηκε σ’ έναν άκρατο τυχοδιωκτισμό, που είχε τη μορφή του εδαφικού επεκτατισμού και για στόχους την Κύπρο και την Ελλάδα.

Έτσι απ’ τη μέρα που σχηματίσθηκε η Κυβέρνηση αυτή, οι ελληνοτουρικές σχέσεις που όπως είδαμε ήταν την τελευταία εικοσαετία λόγω του Κυπριακού σε κακή κατάσταση, τώρα μπαιναν σε φάση φοβερής οξύτητας. Και άρχισε η δεινή κρίση με ένοπλες εκρήξεις και το φάσμα ενός ελληνοτουρικού πολέμου σταθερά αιωρούμενο. Το φαινόμενο αυτό έχει βαθιές ρίζες που πρέπει να τις εξετάσουμε. Η κυβέρνηση Ετσεβίτ πολλαπλασίαζε μια ένταση που προϋπήρχε. Και η δομή της δεν είναι πολιτική, είναι βαθιά κοινωνική.

Ο Κεμάλ και οι επίγονοί του

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή (1922) και τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923), ο αρχηγός της Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, φάνηκε ότι αποφασίστικα τερμάτιζε την προαιώνια διαμάχη με την Ελλάδα και υπέγραφε το 1931 τις ελληνοτουρκικές συμφωνίες που συμφιλίωναν τους δύο λαούς, ενώ αναγνώριζε τον ελληνικό έλεγχο στο Αιγαίο.

Η επανάσταση

Γιατί έκανε εκείνες τις ουσιώδεις παραχωρήσεις ο Κεμάλ; Διότι ήθελε να εδραιωθεί στη χώρα του η αστικοδημοκρατική επανάσταση της οποίας ο ίδιος ήταν φορέας. Και η επανάσταση αυτή σήμαινε βαθύτατες κοινωνικές εσωτερικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά προϋπόθεση για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων ήταν να έχει η χώρα ανεξαρτησία και ειρήνη. Ειρήνη όμως με την Ελλάδα εκτός των άλλων σήμαινε Αιγαίο ελληνικό.

Πριν όμως ολοκληρωθεί το έργο του, ο Κεμάλ πέθανε (1938) και οι διάδοχοί του δεν συνέχισαν τη προσπάθειά του. Κυριάρχησαν τα συντηρητικά στοιχεία, ενώ και η ίδια η τουρκική αστική τάξη, έχοντας χάσει τον οδηγό της, στράφηκε γενικά προς τον συντηρητισμό.

Τουρκική αποτελμάτωση

Έτσι η Τουρκία χαλάρωσε τον ρυθμό της προόδου της και παρέμεινε μια χώρα υπανάπτυκτη κοινωνικά και οικονομικά, αποτελματωμένη πολιτικά. Αλλά η χώρα αυτή που έχει εξαπλάσια έκταση από την Ελλάδα, διαθέτει κολοσσιαίο φυσικό πλούτο. Για να μην τον αξιοποιεί σημαίνει πως βρίσκεται σε γενική αποτελμάτωση. Και για να διατηρείται η αποτελμάτωση, σημαίνει ότι έχει και ανάλογο πολιτικό καθεστώς, που μια θα είναι η κύρια κατευθυντήρια πολιτική του: Πώς να κρατήσει το λαό σε σιδερένια υποταγή, ώστε να παραμείνει η έως τώρα κοινωνική δομή της χώρας.

Στρατός και καπιταλισμός

Αλλά φυσικά δεν παραμένουν επ’ άπειρον υποταγμένες και ναρκωμένες οι λαϊκές δυνάμεις. Κάποτε αφυπνίζονται και αρχίζουν οι τριγμοί του οικοδομήματος. Αυτό συνέβη και στη Τουρκία τα τελευταία χρόνια και αναγκάστηκαν τελικά το 1960 και το 1971 να επέμβουν τα άρματα για να συγκρατήσουν τη κατάσταση. Έτσι όμως δημιουργήθηκαν ισχυρές κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις. Οι στρατιωτικοί μεταβλήθηκαν σε κυρίαρχη κάστα, η οποία άρχισε να δημιουργεί δικό της κατεστημένο. Και βαθμιαία φαίνεται πως μετατρέπονται οι ίδιοι σε άρχουσα τάξη, σε συλλογικούς «μπίζνεσμεν».

Πράγματι υπάρχουν ενδείξεις που γεννούν την εντύπωση ότι η στρατιωτική εξουσία συμβάλλει με την εγχώρια αστική τάξη σε έναν γιγαντιαίο όμιλο συμφερόντων. Γίνεται λόγος για την επιχειρηματική δραστηριότητα του «Ταμείου Αλληλοβοήθειας των Ενόπλων Δυνάμεων» το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα κεφαλαιοστρατιωτικά συγκροτήματα της Τουρκίας που κάνει σοβαρές επενδύσεις στη βιομηχανία.

Περισσότερα θέματα για deep-thoughts δες ΕΔΩ

 

 

 

 

 

 Πολεμική βιομηχανία

Ας έχουμε υπόψη ότι οι Τούρκοι διαθέτουν ήδη μια σημαντική πολεμική βιομηχανία. Και ο ναυπηγικός της κλάδος κατασκευάζει αποβατικά σκάφη και πυραυλακάτους σε μεγάλη κλίμακα. Η χρηματοδότησή της προέρχεται κυρίως από το «Ταμείο Αλληλοβοήθειας.» και δημιουργείται ένα βιομηχανο-στρατιωτικό κατεστημένο που συγκροτεί συμφέροντα και προνόμια και το οποίο αποτελεί τον ισχυρότερο παράγοντα του καθεστώτος της χώρας.

Αλλά ένα τέτοιο καθεστώς δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στα άρματα και στον στρατιωτικό νόμο. Καθώς ο λαός άρχισε να σκιρτά, οι στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγέτες κατανοούσαν την ανάγκη να βρουν διεξόδους για τη λαϊκή πίεση. Και τι γίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις; Κατά μια πανάρχαια νομοτέλεια, όταν ένα καθεστώς αντιμετωπίζει ισχυρή εσωτερική αντίδραση, έχει δύο μεθόδους για την εκτόνωση.

Κοινωνικές μεταρρυθμίσεις

Η μία είναι η εφαρμογή κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Αλλά αυτές οι μεταρρυθμίσεις για το σημερινό τουρκικό καθεστώς είναι ταμπού.

Και η άλλη; Είναι, απλούστατα η δημιουργία εξωτερικών ηχηρών προβλημάτων, που περισπούν τη προσοχή του λαού από τα εσωτερικά προβλήματα.

Με άλλα λόγια, γεννιέται ο λεγόμενος επεκτατισμός.

Και εδώ μπορεί κανείς να δει ανάγλυφη τη βαρύτητα της κοινωνικής νομοτέλειας των φαινομένων.

Ο Κεμάλ

Ο Κεμάλ, είδαμε ότι για να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις του, χάραξε νέο δρόμο της τουρκικής πολιτικής: Ειρήνη και ανεξαρτησία.

Οι διάδοχοι του Κεμάλ, για να μην εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις, χάραξαν νέο δρόμο της τουρκικής πολιτικής: Επεκτατισμός αντί της ειρήνης. Και υποτέλεια αντί της ανεξαρτησίας.

Η ειρηνική πολιτική του Κεμάλ είχε κύριο στόχο τη φιλία με την Ελλάδα. Η επεκτατική πολιτική των διαδόχων του Κεμάλ, έχει κύριο στόχο τη Κύπρο και την Ελλάδα.

Οι αμερικανικές βάσεις

Όσον αφορά την υποτέλεια, αυτή είναι το τίμημα της ενίσχυσης που προσφέρει στο καθεστώς η Αμερική.

Για την Αμερική, η Τουρκία είναι μια χώρα πολύτιμη. Καλύπτει γεωγραφικά (στρατηγικά) τη Σοβιετική Ένωση από τη Νότια πλευρά, της φράζει την επικοινωνία με την Μεσόγειο και αποτελεί μια πελώρια βάση, που στρέφεται προς Βορά (Ρωσία), όσο και προς Ανατολάς (Μέση Ανατολή).

Στρατιωτικές εγκαταστάσεις

Πάνω από 90 στρατιωτικές αμερικανικές εγκαταστάσεις (τριπλάσιες απ’ αυτές της Ελλάδας) υπάρχουν στο τουρκικό έδαφος (1975). Οι 29 βρίσκονται στη περιοχή της Άγκυρας, οι 32 στη Σμύρνη. Από τις υπόλοιπες, πολλές είναι συγκεντρωμένες στη περιοχή των Αδάνων, όπου μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν εγκατεστημένοι αμερικανικοί βαλλιστικοί πύραυλοι τύπου «Άτλας» με τις αιχμές τους φυσικά στραμμένες προς τη Ρωσία. Σήμερα αυτοί οι πύραυλοι έχουν καταργηθεί ως απαρχαιωμένοι. Αλλά στο τεράστιο αεροδρόμιο των Αδάνων λειτουργεί πάντα ισχυρή αμερικανική βάση.

Στο αεροδρόμιο Ινστιρλίκ και Τσιγκλί υπάρχουν πάντα στημένοι νεώτεροι μέσοι αμερικανικοί πύραυλοι που μπορούν να εφοδιαστούν με πυρηνικές κεφαλές.

Η κλιμάκωση του επεκτατισμού

Γιατί όμως απότομα ο τουρκικός επεκτατισμός απέκτησε τόσο μεγάλες θεωρητικές και υλικές διαστάσεις τώρα τελευταία;

Από το 1950 είχε για στόχο του την Κύπρο και κλιμακώνονταν καθώς η νήσος προχωρούσε προς την ανεξαρτησία. Γιατί κλιμακώνονταν; Προσέφερε τη δυνατότητα στα κυρίαρχα στρώματα να ερεθίζουν ολοένα περισσότερο τη κοινή γνώμη. Το πρόβλημα των Τουρκοκυπρίων αποτελούσε ένα πρώτης τάξης έναυσμα. Και ξέρουμε ότι το 1964 -67 απειλήθηκε τουρκική απόβαση. Ταυτόχρονα, ο συσχετισμός Ελλάδας –Κύπρου, επέτρεπε στα κυρίαρχα στρώματα να προσφέρουν για τους ερεθισμούς της κοινής γνώμης στόχο και την Ελλάδα.

Εσωτερική λαϊκή δυσφορία

Από το 1970-71 όμως η ανάγκη του επεκτατισμού έγινε επιτακτικότερη, γιατί η εσωτερική λαίκή δυσφορία πήρε άλλο δρόμο πιο επικίνδυνο. Απέκτησε ένοπλη μορφή και μάλιστα μαρξιστική. Ήταν δυναμίτης στα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος.

Ο αμερικανισμός

Ο αντιαμερικανισμός της Τουρκίας με τις εκδηλώσεις που αναφέραμε, δεν ήταν απλή επέκταση ενός διεθνούς φαινομένου. Συγχωνεύθηκε με το γενικότερο κίνημα λαϊκής αντίδρασης κατά του αποτελματωμένου συστήματος γι αυτό είχε τόση βιαιότητα. Αλλά έτσι το καθεστώς έσπευσε να διευρύνει την ασφαλιστική δικλείδα. Και να προωθήσει επειγόντως τον επεκτατισμό. Ενώ ετοιμαζόταν να κάνει σε βάρος της Κύπρου ότι οι προκάτοχες κυβερνήσεις άφησαν ημιτελές (την εισβολή), η νέα κυβέρνηση έστρεψε ταυτόχρονα τις επιδιώξεις της και στον ελληνικό χώρο. Και βρήκε το πρόσχημα: Ήταν οι ελληνικές έρευνες στο Αιγαίο για πετρέλαια. Ο Κεμάλ είχε δεχθεί τον ελληνικό έλεγχο στη θάλασσα αυτή. Η Τουρκία υπό τον Ετσεβίτ έσπευσε να τον αμφισβητήσει.

Η νέα τουρκική κυβέρνηση

Από τη πρώτη στιγμή, η νέα τουρκική κυβέρνηση, ενώ ενέτεινε τις στρατιωτικές της προπαρασκευές στις νότιες μικρασιατικές ακτές (ναύσταθμοι Μερσίνης και Αλεξανδρέττας, συγκρότημα εναέριων βάσεων Αδάνων), άρχισε να διακηρύττει τις διεκδικήσεις της στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. Και την 9^η Μαίου 1974 ο υπουργός εξωτερικών Γκιουνές δήλωσε απερίφραστα:

«Η Τουρκία δεν θα επιτρέψει ποτέ όπως το Αιγαίο πέλαγος καταστεί ελληνική θάλασσα, ούτε θα επιτρέψει όπως οιαδήποτε τουρκικά δικαιώματα στη περιοχή αυτή τα σφετεριστούν άλλοι».

(βλ. και ανάλογες δηλώσεις του Τούρκου πρέσβη στην Αθήνα την 6/12/2019 https://www.youtube.com/watch?v=AYNXxxab4vQ )

Η απόπειρα ύφεσης

Μια απόπειρα για ύφεση μεταξύ των δύο χωρών υπήρξε μάταιη. Την 23^η Ιουνίου 1974 συναντήθηκαν οι δύο πρωθυπουργοί: Ετζεβίτ και Ανδρουτσόπουλος στις Βρυξέλλες με την ευκαιρία της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ. Η συνομιλία υπήρξε πολύωρη αλλά τελικώς άκαρπη.

Φαινόταν πως οι δύο χώρες έβαιναν προς περαιτέρω όξυνση.

Ο Ιωαννίδης

Προσπάθησε τότε ο Δ. Ιωαννίδης να ακολουθήσει πολιτική συνετή, ώστε ν’ αποφύγει τις προκλήσεις και χειρισμούς που θα πρόσφεραν προσχήματα προς τους Τούρκους;

Τουναντίον βάδισε προς λύσεις που οδηγούσαν σε γενική ένοπλη αναμέτρηση με τη Τουρκία.

Είναι αλήθεια πως έσπευσε να κάνει ογκώδεις παραγγελίες όπλων. Από το 1972 η δικτατορία υπό τη πίεση της ανάγκης που προκαλούσε η διακοπή της αμερικανικής βοήθειας, αγόρασε αξιόλογες ποσότητες πολεμικού υλικού με ελληνικό χρήμα.

Οι παραγγελίες αυτές πολύ σημαντικές, επέφεραν για την Ελλάδα μεταβολή στη πλάστιγγα του συσχετισμού δυνάμεων. Αλλά η υλοποίησή τους θα αργούσε. Μόνο το 1975 θα έφταναν τα όπλα στα ελληνικά χέρια.

Ο τυχοδιωκτισμός

Δεν ανέμενε όμως ο Ιωαννίδης. Και σε αντίκρουση προς τον τουρκικό τυχοδιωκτισμό, προέβαλλε τον δικό του τυχοδιωκτισμό. Στόχος του θα γινόταν η Κύπρος. Και αποφάσισε: Θα πραγματοποιούσε πραξικοπηματική επέκταση του ελληνικού καθεστώτος στη Μεγαλόνησο, ανατρέποντας τη νόμιμη εξουσία και σκοτώνοντας τον Μακάριο. Από εκεί και πέρα τα σχέδια μπερδεύονται με άλλες επιδιώξεις και επεμβάσεις.

Περισσότερα θέματα για κόσμος – επικαιρότητα, δες ΕΔΩ

(Σ. Γρηγοριάδη, Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος 1941-74, τόμος 7^ος, σελ.198-203. Εκδ. Καπόπουλος)

Πολιτικό μείγμα

Παρατηρούμε ότι τότε όσο και σήμερα το πολιτικό μείγμα που κυβερνά τη γείτονα χώρα είναι το ίδιο, δηλαδή οι ισλαμιστές πετυχαίνουν πλειοψηφία συνεργαζόμενοι με τους εθνικιστές, αφήνοντας τους κεμαλιστές καθαρά απ’ έξω.

Όπως τότε έτσι και στην εποχή μας, των τούρκικων επεκτατικών λεονταρισμών προηγήθηκαν πραξικοπήματα.

Σόλων Γρηγοριάδης

 

Το ανωτέρω απόσπασμα απ’ το πολύτομο έργο του Σόλωνα Γρηγοριάδη παρατίθεται ως προοίμιο του συγγραφέα για την εισβολή του Αττίλα στη Κύπρο το 1974. Οι αναγνώστες διαβάζοντας αυτές τις λίγες γραμμές, μπορούν να κατανοήσουν τα βαθύτερα αίτια του τουρκικού επεκτατισμού και να εντοπίσουν τα κοινά σημεία με όσα ζούμε σήμερα. Μετά τον απολογισμό μας ίσως καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα αφενός για το τι έπρεπε να κάνουν οι έλληνες τότε ώστε η Κύπρος σήμερα να είναι ελεύθερη κι ανεξάρτητη κι αφετέρου για το ποια θα πρέπει να είναι η στάση μας σήμερα έναντι των τουρκικών προκλήσεων.

Κων/νος Μίχος

Βαλκανιολόγος